Báthory, Štěpán

This post has not been translated to English yet. Please use the TRANSLATE button above to see machine translation of this post.

Král Štěpán Báthory


* 1533 - † 1586


1571-1575 - kníže sedmihradský
1575-1586 - král polský
URL : https://www.valka.cz/Bathory-Stepan-t21938#83637 Version : 0

This post has not been translated to English yet. Please use the TRANSLATE button above to see machine translation of this post.

Štěpán Báthory se narodil 27. září 1533 jako příslušník mocného uherského šlechtického rodu. Sedmihradšrí stavové si ho v roce 1571 zvolili za svého knížete a po útěku Jindřicha z Valois z Polska byl 14. prosince 1575 zvolen také polským králem. Svoji korunovaci 1. května 1576 spojil se sňatkem s Annou, dcerou posledního Jagellonce Zikmunda II. Augusta.


Jeho vláda je poznamenána snahou o posílení svého postavení v prakticky šlechtické republice, kde volený král měl jen minimální vliv na řízení politiky státu. Přesto, že byl katolík, podporoval náboženskou toleranci.


V zahraniční politice usiloval o upevnění polské svrchovanosti nad Gdaňskem a Livonskem. Provedl vojenskou reformu a v letech 1579 - 1582 vedl tzv. třetí livonskou válku s Ruskem. Mírem s Ivanem IV. v Jamu Zapolském z 15. ledna 1582 získal kontrolu nad Livonskem výměnou za ruská města, která dobyl na počátku války.


Báthoryho snaha získat polskou korunu dědičně pro svůj rod neuspěla. Po jeho smrti 12. prosince 1586 nastoupil na polský trůn švédský princ Zikmund z rodu Vasovců.
URL : https://www.valka.cz/Bathory-Stepan-t21938#106976 Version : 0

This post has not been translated to English yet. Please use the TRANSLATE button above to see machine translation of this post.

Štěpán Báthory ur. 27 září 1533 w Somlyó, był synem wojewody siedmiogrodzkiego Štěpána i Katarzyny Telegdi. Wcześnie osierocony, dla zachowania swoich dóbr dziedzicznych związał swoją karierę polityczną z Habsburgami. 22 řijena 1549, w imieniu cesarza Ferdynanda I Habsburga wziął udział w Mantui w zaślubinach jego córki Katarzyny Habsburżanki z Franciszkiem III Gonzagą. Prawdopodobnie właśnie wtedy nauczył się włoskiego i przez kilka miesięcy studiował na Uniwersytecie w Padwie.


W obliczu najazdu tureckiego na Węgry, Štěpán Báthory zmienił swoje sympatie polityczne i związał się z obozem narodowym wspierającym Zápolya. 22 řijena 1556 witał w imieniu szlachty węgierskiej powracającą z Polski Izabelę Jagiellonkę. Na czele wojsk siedmiogrodzkich stoczył 4 března 1562 bitwę z wojskami cesarskimi pod Hadad, zakończoną podpisaniem krótkotrwałego rozejmu. Król Jan II Zygmunt Zápolya wysłał go w 1563 w misji dyplomatycznej do Wiednia, która jednak zakończyła się niepowodzeniem. 13 března 1565 w Szatmarze wynegocjował wstępne porozumienie pokojowe z cesarzem Maksymilianem II Habsburgiem. Jednak wobec groźby kolejnego najazdu tureckiego i na skutek zmiany orientacji polityki zagranicznej Zápolyi, został przez Austriaków internowany w wiedeńskiej karczmie. Dopiero w 1567 powrócił na Węgry.


W 1571, po śmierci Zápolyi, na czele stronnictwa prohabsburskiego stanął Kasper Bekiesz, przeciwko któremu wystąpiło pospolite ruszenie szlachty węgierskiej pod wodzą Krzysztofa Batorego, brata Štěpána. Dzięki poparciu sułtana tureckiego Selima II Štěpán Báthoryzostał wybrany księciem Siedmiogrodu 25 května 1571 przez sejm w Alba Iulia. Swoim następcą wyznaczył brata Krzysztofa, który wkrótce odebrał przysięgę wierności od szlachty siedmiogrodzkiej. W 1573 odebrał twierdze obsadzone przez wojska Bekiesza. 19 červenca 1575 pokonał posiłkujące Bekiesza wojska habsburskie w bitwie pod Kerelőszentpál.


Bezkrólewie, po ucieczce 19 červena 1574 do rodzimej Francji króla Henryk III Henryka Walezego, trwało prawie półtora roku. Dopiero 12 prosinca 1575 Senat pod naciskiem nuncjusza apostolskiego Wincentego Laureo obrał na kolejnego króla cesarza Maksymiliana II Habsburga. Maksymilian nie zdołał jednak nigdy oficjalnie przywdziać korony. Prymas Jakub Uchański obwołał go wprawdzie oficjalnie królem, ale do jego ceremonii koronacji w katedrze wawelskiej nigdy nie doszło. Na wieść o wyborze Maksymiliana masy szlacheckie podburzone przez Jana Zamoyskiego zażądały ''Piasta'' i wybrały na króla córkę Zygmunta I Starego – Annę Jagiellonkę (1576–1596). Z inicjatywy kasztelana bieckiego Stanisława Szafrańca przydano jej też wkrótce na małżonka księcia Siedmiogrodu Stefana Batorego. 15 prosinca Báthory został ogłoszony królem Polski. Podwójna elekcja zagroziła jednak widmem wojny domowej. 18 ledna 1576 zwołano pospolite ruszenie do Jędrzejowa. 20 tysięcy wiernych stronników Batorego zajęło Kraków, terroryzując sprzyjające Habsburgom miasto i Akademię. 16 února 1576 książę siedmiogrodzki zaprzysiągł w Meggyes pacta conventa, m.in. przyrzekł odebrać ziemie zagrabione przez Rosję. 16 března 1576 uroczyście przekroczył granicę Polski, witany przez swoich zwolenników.


1 května 1576 w katedrze wawelskiej biskup kujawski Stanisław Karnkowski koronował Stefana Batorego na króla Polski.
Jednak Batory musiał wkrótce stawić czoło opozycji, która nie uznając jego tytułu królewskiego liczyła na rychłe przybycie Maksymiliana II. Nadal wierne Habsburgowi pozostało Wielkie Księstwo Litewskie i Prusy Królewskie.


Dopiero demonstracja zbrojna wojsk batoriańskich zmusiła jego przeciwników do pogodzenia się z nowym władcą. 24 května wojska królewskie zdobyły zamek w Lanckoronie, opanowany wcześniej przez wojewodę sieradzkiego Olbrachta Łaskiego, który zamierzał uczynić z niego punkt oparcia dla sił prohabsburskich w Małopolsce.


Batorego uznała wkrótce Litwa i Prusy, a przysięgę wierności przez swoich wysłanników złożył mu nawet książę pruski Albrecht Fryderyk Hohenzollern. Jedynie Gdańsk odmówił wpuszczenia monarchy, co 20 září stało się powodem wybuchu wojny. Batory rozpoczął blokadę ekonomiczną miasta, kierując cały spław polskiego zboża do portu w Elblągu. Po śmierci Maksymiliana II 12 řijena dalszy opór portu stał się już praktycznie bezcelowy. 17 dubna 1577 wojska batoriańskie pobiły Gdańszczan w bitwie pod Lubiszewem. Jednak zagrożony ze strony Rosji, kiedy w červenec car Iwan IV Groźny uderzył na czele 40-tysięcznej armii na Inflanty, Batory był zmuszony zaniechać dalszej presji na zbuntowane miasto. W zamian za zniesienie tzw. statutów Karnkowskiego, Gdańsk uznawał nowego władcę i wypłacał mu subsydia potrzebne na nową wojnę z Moskwą. 16 prosinca 1577 król uroczyście wjechał do miasta i przyjął przysięgę wierności od rady miejskiej.


Poszukując funduszy na nową wojnę z Rosją, Batory 22 září zgodził się na przejęcie kurateli (faktycznej regencji) nad chorym umysłowo księciem pruskim Albrechtem Fryderykiem Hohenzollernem przez jego brata stryjecznego margrabiego Jerzego Fryderyka. Warunkiem przeniesienia lenna było złożenie hołdu królowi polskiemu i wpłacenie 200 tys. guldenów do kasy królewskiej.


Podobnie, chcąc skłonić szlachtę do uchwalenia nowych podatków na wojsko zaciężne, Báthory zezwolił na utworzenie w 1578 Trybunału Koronnego, który przejmując kompetencje władcy, stał się najwyższym sądem apelacyjnym dla Korony. W 1581 powstał Trybunał Litewski o takich samych kompetencjach.


W 1579 rozpoczął wojnę o odebranie zagarniętych przez Rosję w poprzednim roku Inflant i utraconej jeszcze w 1563 ziemi połockiej. Przeprowadził trzy zwycięskie kampanie zaczepne na terytorium państwa rosyjskiego, do których zmobilizował przeciwko 200-tysięcznej armii rosyjskiej ok. 48 tys. żołnierzy wraz z silną artylerią oblężniczą. Batory zreorganizował wojsko (utworzenie piechoty wybranieckiej wyposażonej w rusznice i toporki do budowy mostów i umocnień polowych). Korzystał także z bardzo przydatnej w zdobywaniu twierdz formacji piechoty węgierskiej. W czasie pierwszej kampanii zdobył 30 srpna 1579 Połock.
Druga kampania, przeprowadzona w 1580, doprowadziła do zdobycia 4 září Wielkich Łuków. Wojskom polskim poddały się zdemoralizowane załogi Wieliża i Uświatu.


Dzięki zaciągnięciu pożyczki u książąt Rzeszy i przekazaniu 2/3 cła ryskiego na rzecz skarbu królewskiego, mógł Báthory przeprowadzić już w 1580 następną kampanię, podchodząc w sierpniu pod mury Pskowa. Jednakże na skutek wyczerpania i odcięcia wojsk moskiewskich w Inflantach, car Iwan IV Groźny zaproponował zawarcie pokoju. Przy mediacji dyplomaty watykańskiego Antonio Possevina wojna zakończyła się 15 ledna 1582 podpisaniem rozejmu w Jamie Zapolskim, w wyniku którego Rzeczpospolita odzyskała prawie całe Inflanty i Połock, natomiast plany Iwana IV zdobycia przez Rosję dostępu do Bałtyku, czyli Europy, legły w gruzach. Skutecznie opóźniło to proces wzrostu hegemonii państwa rosyjskiego w regionie o prawie sto lat.


Po wygranej wojnie Báthory przystąpił do porządkowania administracji w odzyskanych Inflantach. W 1583 na sejmiku w Kiesi komisarz generalny Stanisław Pękosławski ogłosił nadaną przez władcę konstytucję Inflant. Namiestnictwo w tej prowincji król złożył w ręce biskupa wileńskiego Jerzego Radziwiłła. Z inicjatywy monarchy erygowano także nowe biskupstwo wendeńskie.


Po krótkotrwałym konflikcie zbrojnym, 20 dubna 1585 Rzeczpospolita przejęła od Danii, po wpłaceniu odszkodowania ziemię piltyńską.
Szczególną opieką otoczył zakon jezuitów. Popierał zakładanie przez nich kolegiów w Połocku (1579), Rydze (1581), Dorpacie (1583), Grodnie i Nieświeżu. W 1579 podniósł wileńskie kolegium jezuickie do godności Akademii Wileńskiej. Była to wtedy druga uczelnia wyższa w I Rzeczypospolitej, a jej pierwszym rektorem został Piotr Skarga.
Mimo że król był gorliwym katolikiem, przestrzegał jednocześnie zasad tolerancji religijnej. W 1578 ostro potępił antyprotestancki tumult w Krakowie. Zapobiegł też usunięciu z miasta warszawskich luteran.


Štěpán Báthory zmarł 12 prosinca 1586 r. w Grodnie i został pochowany w Katedrze św. Stanisława i św. Wacława w Krakowie na Wawelu.


Król nigdy nie nauczył się języka polskiego i do końca swojego panowania porozumiewał się z poddanymi w języku łacińskim.


Źródło: Poczet królów i książąt polskich, Warszawa 1991
URL : https://www.valka.cz/Bathory-Stepan-t21938#217670 Version : 0
Discussion post Fact post
Attachments

Join us

We believe that there are people with different interests and experiences who could contribute their knowledge and ideas. If you love military history and have experience in historical research, writing articles, editing text, moderating, creating images, graphics or videos, or simply have a desire to contribute to our unique system, you can join us and help us create content that will be interesting and beneficial to other readers.

Find out more