Přemysl II.

Král Přemysl II. Velkopolský


vládl:
- jako kníže: 1290-1295
- jako král: 1295-1296

Przemysł II urodził się 14 października[říjen] 1257 - cztery miesiące po śmierci ojca Przemysła I, księcia poznańskiego. Jego matką była Elżbieta, córka Henryka II Pobożnego. Wychowywał się na dworze stryja Bolesława Pobożnego i jego żony Jolenty Heleny.


W 1272 wziął udział jako nominalny dowódca w wojnie z Brandenburgią, podczas której odzyskano utracone wcześniej Strzelce i Drezdenko oraz zawarł sojusz z Mściwojem II, księciem/=knížetem/ Pomorza Gdańskiego. W 1273 uciekł z gnieźnieńskiego dworu stryja i grożąc powstaniem uzyskał wydzielenie mu dzielnicy poznańskiej, która należała do jego ojca i w tymże roku, już jako samodzielny książę wziął udział w wojnie domowej na Śląsku. W tymże roku pojął również za żonę Ludgardę, córkę Henryka I Pielgrzyma, księcia meklemburskiego i Anastazji (córki księcia zachodniopomorskiego Barnima I).


W 1276 zawarł przymierze z księciem wrocławskim Henrykiem IV Probusem, które zobowiązało go do udzielenia mu wszelkiej pomocy. Stanął wówczas w opozycji do swojego stryja, usiłując wraz z księciem głogowskim Henrykiem III ratować sojusznika, który został uwięziony przez Bolesława II Rogatkę, księcia legnickiego. Jednak 24 kwietnia 1277 poniósł klęskę w bitwie pod Stolcem stoczonej wojskami dowodzonymi przez Henryka Grubego, syna i następcę Bolesława Rogatki.


W 1279 zmarł Bolesław Pobożny, a Przemysł II, jako jego najbliższy krewny, objął władzę nad całą Wielkopolską. W lutym[únor] 1281 książę wrocławski Henryk IV Probus wezwał do Baryczy księcia Przemysła II, księcia legnickiego Henryka Grubego oraz księcia głogowskiego Henryka III i uwięził ich, zmuszając do ustępstw. Przemysłowi zwrócił wolność dopiero po odstąpieniu mu Kasztelanii Rudzkiej (lub jak donoszą inne źródła - ziemi wieluńskiej). W Kępnie 15 lutego[únor] 1282 zawarł układ z Mściwojem II o wzajemnym dziedziczeniu.


W Poznaniu, 14 grudnia[prosinec] 1283 zginęła Ludgarda (prawdopodobnie uduszona przez służące w kąpieli), sto lat później pojawiły się doniesienia (prawdopodobnie niebezpodstawne), że została uduszona na polecenie męża, co na długi czas wywołało negatywną ocenę króla wśród potomnych. Kasztelanię Rudzką odzyskał w 1283, lecz stracił ponownie w 1284, wymieniając ją za Kalisz, który dostał się w ręce Henryka IV Probusa dzięki zdradzie Sędziwoja Zaremby. W 1285 stłumił bunty bogatej szlachty wielkopolskiej i uwięził przywódców możnowładczego rodu Zarembów prowadzących politykę prośląską. Osiągnął to opierając się na poparciu drobniejszego rycerstwa i miast, a zwłaszcza Poznania, który pełnił rolę stolicy wszystkich podporządkowanych mu ziem. Poślubił również wówczas Ryksę, córkę Waldemara, zdetronizowanego króla szwedzkiego. Z małżeństwa tego w 1288 urodziła mu się córka Elżbieta Ryksa, żona Wacława II, króla Czech i Polski, a po jego śmierci - Rudolfa Habsburga.


W Słupsku 23 listopada 1287 Przemysł II, Mściwoj II i Bogusław IV, książę zachodniopomorski zawarli porozumienie mające na celu obronę przed zagrożeniem ze strony Brandenburgii i chcącym zdobyć Pomorze Gdańskie księciem rugijskim Wisławem II. Prawdopodobnie w 1287 lub 1288 Przemysł II, Henryk IV Probus i Henryk III Głogowczyk, książę głogowski zawarli tajne porozumienie o wzajemnym dziedziczeniu. O tym układzie świadczą wspomnienia w wielkopolskich dokumentach o zapisie w testamencie Wielkopolski na rzecz wymienionych Piastów Śląskich. Nie jest pewne, w jaki sposób Przemysł odzyskał ziemię wieluńską i pozostałą, południową część ziemi kaliskiej.


Książę Wielkopolski poprawił również swoje stosunki z Henrykiem IV Probusem, który zapisał mu Małopolskę. Po śmierci księcia wrocławskiego (23 czerwca[červen] 1290) zajął dzielnicę krakowską, gdyż dzielnicę sandomierską zajął, wbrew porozumieniom Władysław I Łokietek, książę kujawski.


Do dzielnicy krakowskiej rościł sobie również prawa Wacław II, któremu udzielała poparcia szlachta małopolska. Przemysł II zawarł wówczas porozumienie z Wacławem II, skierowane przeciw Łokietkowi, odstępując mu całą Małopolskę (łącznie z ziemiami zajmowanymi przez Łokietka) i zobowiązując się do pomocy w opanowaniu jej.


Przemysł opuścił Kraków we wrześniu[září] 1290, zabierając jednak ze sobą insygnia koronacyjne. W 1293 za sprawą arcybiskupa gnieźnieńskiego Jakuba Świnki zawarł porozumienie z Władysławem Łokietkiem i jego bratem Kazimierzem przeciwko Wacławowi II. Dzięki temu układowi Władysław Łokietek po bezpotomnej śmierci Przemysła II objął rządy nad Wielkopolską, Pomorzem Gdańskim i Małopolską (choć istniał również testament pozostawiający schedę księciu głogowskiemu Henrykowi III (zwanemu też Henrykiem I).


W Boże Narodzenie 1294 zmarł Mściwoj II, książę poznański uzyskał Pomorze Gdańskie, dzięki pomocy margrabiego brandemburskiego Albrechta III, którego córkę Małgorzatę pojął w 1293 za żonę (po śmierci Przemysła opuściła Polskę, a w 1309 wyszła ponownie za mąż).


W dniu 26 czerwca[červen] 1295 w katedrze gnieźnieńskiej został koronowany przez arcybiskupa gnieźnieńskiego Jakuba Świnkę i większość polskich biskupów na króla Polski. Przemysł zaczął jako pierwszy używać pieczęci majestatycznej przedstawiającej orła w koronie na tarczy herbowej, od której wywodzi się dzisiejsze godło Polski.


Został zamordowany 8 lutego[únor] 1296 w Rogoźnie, za sprawą margrabiów brandenburskich (w tym Ottona Długiego i Jana IV, siostrzeńca króla; niewykluczony udział w zbrodni żony monarchy, Małgorzaty Brandenburskiej) i wielkopolskich możnowładców Nałęczów i Zarembów, którzy usiłowali pojmać króla i wymusić na nim ustępstwa na Pomorzu. Jednakże, broniąc się, Przemysł został ciężko ranny. Porywacze, widząc, że ucieczka z nim jest niemożliwa, zdecydowali się dokonać królobójstwa, którego bezpośrednim sprawcą był Jakub Kaszuba. Został pochowany w poznańskiej katedrze u boku swej żony Ryksy. Był to ostatni królewski pogrzeb w tej świątyni.


Żony i dzieci:
1. Ludgarda Meklemburska, córka Henryka I Pielgrzyma, księcia meklemburskiego
2. Ryksa Szwedzka, córka Waldemara, króla Szwecji
- córka Ryksa
3. Małgorzata Brandenburska, córka Albrechta III, margrabiego brandenburskiego